Beliz’in Meyve Suyu İşi
İlerleyen süreçte birçok konsept ve vaka üzerinde çalışacağız. İstersen gel şimdi basit ve pratik bir şirket örneği işleyelim. Diyelim ki Beliz isimli bir arkadaşın olsun. Beliz’in inanılmaz meyve suları yapma yeteneği olsun.
Beliz gidiyor pazardan taze meyveler alıyor ve o inanılmaz lezzetli meyve sularından yapmaya başlıyor. Evinin önüne bir stand kuruyor ve bu meyve sularını insanlara sunmaya başlıyor. İnsanlar o kadar beğeniyor ki meyve suları için para ödemek istiyorlar. Beliz de bu fırsatı kullanıyor ve bir meyve suyu şirketi kurmaya karar veriyor. İşte Beliz’in hikayesine başlıyoruz.
İşin Hikayesini Anlamak
Beliz meyve suyu için çok iyi bir tarif geliştirdi. Piyasada var olan meyve sularından o kadar iyi ki birçok insan bu meyve sularını almaya istekli. Bu durumu bir iş olarak tanımlayabilmemiz için Beliz’in bir ürününün olması (Meyve Suyu) ve bu ürünü satacak müşterilerinin olması lazım.
Ürünün illaki fiziksel bir ürün olmasına gerek yok, bir hizmet de olabilir. Mesela avukatlar ve doktorlar hizmet sağlayarak iş yaparlar. Dünya’da irili ufaklı milyonlarca şirket vardır ve çok farklı işler yaparlar. Nasıl Beliz’in yaptığı işi anlamamız için ürünlerini, ürünlerini sunduğu bölgeleri ve müşterilerini anlamamız gerekiyor ise aynı şekilde bu şirketleri de anlamamız için bu bilgileri bilmemiz gerekir.
Nasıl iş yaptığını anlamadığımız bir şirketin gelecekte ne kadar değerli olacağını da bilemeyiz. Bu nedenle şirketin hikayesini bilmek zorundayız. Bazı şirketler yenidir, bazıları eski. Bazıları çok hızlı büyüyordur bazıları küçülüyordur. Bazıları ortaklarına para dağıtıyordur (temettü), bazıları kazandığı geliri tekrar şirkete yatırım yapıyordur.
Bizim hikayemizde ise Beliz bir meyve suyu üreticisi ve ürününün farkı çok kaliteli olması. Tek bir kanaldan (Meyve Suyu Standı) müşterilerine hizmet veriyor ve her geçen gün daha fazla kişi meyve sularını almak için kapısına geliyor. Gelecek vaat eden bir iş gibi duruyor.
İlk yatırım analizi adımını bitirdik. Şirketin hikayesini anlamamız bize diğer adımlara geçebilme şansı tanıdı. Hadi şimdi Beliz’in nasıl para kazandığına bakalım.
Gelirler ve net kar
Beliz’in meyve suları diğer meyve sularına göre ne kadar iyiyse Beliz o kadar fazla fiyat talep edebilir. Müşterilerinin meyve suyu için ödemek isteyeceği maksimum fiyat tabii ki de Beliz’in fiyatında etkili olacak. Ancak Beliz’in gelirlerinin ötesinde bir de yaptığı tüm işlemlerden elde ettiği kar var.
Sonuçta Beliz’e kalan para gelirinden tüm maliyetleri düşüldükten sonra kalan para. Bu para ile şirketine yeni bir meyve suyu sıkacağı alabilir ya da parayı kendisi için alabilir(temettü). Diyelim ki bir günün sonunda müşterileri Beliz’e toplam 100₺’lik ödeme yaptı. Aynı zamanda Beliz henüz satış yapmadan önce 40₺ ödeyerek pazardan meyveleri almıştı. Bu 40₺ Beliz’in maliyetidir.
Bir de tabii ki Beliz’in vergi ödemesi gerekli. Türkiye’de Kurumların ödediği vergi olan Kurumlar Vergisi oranı %22’dir. Bu şu anlama gelir; Beliz her 10 liralık karın 2.2₺’sini devlete vergi olarak ödemelidir. 100₺ gelirinden 40₺’yi düştüğümüzde Beliz’in karını buluruz.
Yukarıdaki tabloda vergisi ile beraber net karını görebilirsiniz.
Bu tablo ufak bir gelir tablosu örneğidir. İleride daha detaylı gelir tablolarına geçmeden bir örnek vermek istedik. Gelir tablosu çok önemlidir ve yatırımcıların en sıklıkla incelediği tablolardan biridir. Şimdi Beliz’in işini daha detaylı bir şekilde anlayalım.
Varlıklar ve Yükümlülükler
Beliz işini daha da büyütmeden önce düşünmesi gereken bazı konular var. Mesela bazı ekipman ve cihazlara ihtiyaç var. Meyve suyu sıkacağı işini daha hızlı yapmasına yardımcı olabilir. Daha güzel şişelerde meyve suyunu ikram etmesi müşteri memnuniyetini ve satışlarını arttırabilir. Bu tarz şeyler şirketin varlıkları olarak nitelendirilir.
Bu varlıklar ofis ekipmanlarından tutun da şirket araçlarına ya da devasa makinelere kadar çeşitlendirilebilir. Varlıklar şirketin temel yapı taşlarındandır ve her şirket belli başlı varlığa ihtiyaç duyar.
Peki şirketler varlıkları nasıl satın alır? Bu tarz varlıklar için gerekli parayı nasıl bulurlar? Beliz yeni bir meyve suyu sıkacağı almak için ya arkadaşlarından, ailesinden, bankadan borç alabilir ya da parayı kendi birikiminden alabilir. Ya da Beliz’in ürünlerini çok beğenen bir arkadaşı olabilir ve Beliz’e ortak olmak için para öder.
Her şirket için bu 3 tarz para bulma yöntemini tüm şirketlerin bizle konuşma şekli olan finansal tablolarından görebiliriz. Hadi bu yöntemlere biraz detaylı bakalım.
Yöntemlerimizden İlki: Borç Alma
Bu yöntemle toplanan paraların gelecekte ödenmesi gerekir. Şirketler iki türlü borç alırlar:
1. Bankadan Kredi Alabilirler.(Tabii daha sonra aldıkları borcu faiziyle geri öderler)
2. Ya da bono çıkarabilirler. Şirket bonoları yatırımcılar tarafından kolayca alınıp satılabilen borç sertifikalarıdır. Bu borç senetleri ileride şirketin belirli bir faizle beraber borç aldıkları parayı yatırımcıya vereceğini gösteren belgedir.
Tabii ki Beliz’in bankaya ve bonosunu alan yatırımcıya ileride borcunu ödeyebileceğine inandırması gerekmektedir.
İkinci yöntem Yatırım Almak
Bu yöntemde Beliz şirkete bir ortak daha alıp şirketinin finansal olanaklarını geliştirmek istiyordur. Tabii ki bir şirketteki ortakların hisselerinin her zaman eşit oranda olacağını düşünemeyiz. Aynı zamanda bazı şirketler kendilerine ortak alırken belli sınırlar ve haklar tanırlar. Her ortağın eşit oy hakkı olmayabilir.
İleride bu konuları daha da derinlemesine inceleyeceğiz. Fakat şimdilik bir şirketi son fonlama yöntemine geçelim: Sermaye Arttırımı
Dediğimiz gibi Beliz alacağı makine için yatırım yaparken kendi birikimini de kullanabilir. Eğer şirketin yeterli parası yoksa ortaklar bir karar alıp şirketin sermayesini (anlaşılırlık için parasını diyelim) arttırma yoluna gidebilirler.
2 tip sermaye arttırma yöntemi vardır. Tüm borsaya açık şirketler sermaye arttırımı kararını önceden duyururlar bu nedenle için rahat olabilir. Tüm hissedarlar sahip olduğu hisse oranına göre bellirli bir miktarı şirkete aktarır. Beliz de bunu yaparak yeni yatırımı olan meyve suyu sıkacağını almak istiyor.
İlk iki yöntemimizde borç alınan para veya şirkete yapılan yatırım yükümlülük olarak isimlendirilir. Yükümlülükler şirketlerin kendilerini fonlama(para bulma) yöntemidir. Banka borçları, yatırımcı yatırımları buna örnek olarak verebiliriz.
Tabii ki Beliz parasını doğru şekilde yönetebilmesi için bunları kayıt altına alıyor. Aynı zamanda şirketine şimdi bir ortak geldi .Bu ortağa şirketin harcamalarını, borçlanmalarını not almazsa nasıl gösterecek? Peki şirketler bu kayıtları alıyor mu? Tabii ki. Hem de inanılmaz detaylı bir şekilde.
Şirket tüm varlıklarını ve yükümlülüklerini bilanço adını verdiğimiz bir tabloda tutar. Bu dosyanın güzel bir özelliği vardır. Her zaman şirketin varlıkları ile yükümlülükleri eşittir. Hadi bir Beliz’in bilançosuna göz gezdirelim:
Henüz bir işlem yapmadığında bilançosu buna benziyordu:
Meyve suyu sıkacağına yatırım yapmak için ortağından bir miktar para aldı ve kendisi de birikimlerinden şirketin hesabına para koydu diyelim.
Bir de Beliz’in net karını eklediğimizde nasıl göründüğüne bakalım:
Şimdilik her şey iyi gözüküyor. Buraya kadar bir şirketin 3 kutsal tablosundan ikisini görmüş olduk. Sadece bilanço ve gelir tablosuna bakmak bile şirket hakkında birçok şey öğrenmemizi sağlar. Şimdi analizimize devam edelim.
İş Riskleri
Bu modülde temel iş mantalitesinin büyük bir kısmını öğrenmiş olduk. Şimdi her işin kontrol etmesi gereken bir konudan bahsedelim: Risk
Risk bir şirketin hikayesinde çok önemli bir yer tutar. Yatırımcılar bazen çok iyi gelir getiren bir şirketi bile riski yüzünden satın almayabilirler. Bir Şirketi riskli yapan noktalar sayısız alanda olabilir ve şirket ile alakalı birçok şey yanlış gidebilir.
Beliz’in meyve suyu şirketinin risklerinden örnek verecek olursak, yağmur yağdığında müşterileri dışarı çıkmayabilir, aldığı meyveler çürük çıkabilir,komşuları da meyve suyu işine girmek isteyebilir, devlet Beliz’in bahçesinde stant kurmasının yasal olmadığını söyleyebilir ya da ülkede don yaşandığında aldığı meyvelerin fiyatları 2-3 katına çıkabilir.
Her iş gibi Beliz’in Şirketi de risk taşımaktadır. İşin doğası gereği risk taşır. Yatırımcı olarak sizlerin yapması gereken, şirketin yaptığı işi, bu risklere karşı dayanıklılığını, olayların yanlış gitme ihtimalini iyi ölçüp şirkete öyle yatırım yapmaktır.
Dünyaca ünlü yatırımcıların riski minimuma indirmek için en çok yaptığı yöntemlerin başında çeşitlendirme gelir. Yatırım dünyasında popüler bi söz vardır: Yumurtalarının hepsini aynı sepete koyma.
En iyi, en büyük şirketler bile değerini kaybedebilir, büyük problemler yaşayabilirler. Bu nedenle birden fazla şirkete yatırım yapmak geleceğini güvenceye almak için önemlidir.
Finansal özgürlüğüne kavuşmak için riskin önemini yadırgamamalısın. Bu eğitimi aldığına göre finansal özgürlüğüne emin adımlarla ilerliyorsun demektir.
Riski tamamen kötü yorumlamak da doğru olmaz. Her insanın bir risk toleransı vardır. Bu toleransını bilmiyor da olsan “Karar Vermek” bölümünde öğrenmene yardımcı olacağız. Aslında ne kadar risk almaya istekliysen, o kadar yüksek potansiyel getiri bekleyebilirsin. Riskler bir sorun çıkmayana kadar çok iyi para kazanma şanslarıdır diyebiliriz.
Bu modülde seni iş dünyasının düşünme tarzı ve yatırımcıların şirketlerin hikayelerini nasıl incelediği ile tanıştırmaya çalıştık. Şirketin portresi olarak düşünebileceğin bilançoyu basitçe tanımış oldun. Hatta şirketin bir döneminin kaydı gibi görebileceğin gelir tablosunun da bir kısmını görmüş olduk. Bu deneyimlerin yatırımcı olma yolunda, şirketlere bakışında çok etkili olacak.
Şirketlerin 3 kritik hatta kutsal tablosu olduğundan bahsetmiştik. Bu tabloları tekrar hatırlayalım. Hatta mümkünse görselleştirelim dersek: Bilanço: (Şirketin o anki fotoğrafı gibi düşünebilirsiniz)
Bilanço: (Şirketin o anki fotoğrafı gibi düşünebilirsiniz)
Gelir Tablosu: (Şirketin belli döneminin video kaydı)
Nakit Akış Tablosu: (Şirkete girişte ve çıkışta kullanılan turnikenin kart okuyucusu olarak görebilirsiniz. Şirkette o dönemde yapılmış her işlemi görebilirsiniz)
Şimdi gelin daha geniş perspektiften bakalım. Ülke ekonomisine, Dünya ekonomisine göz atıp, şirketlerin bu dalgalanmalarda nasıl sürüklendiğini inceleyeceğiz.
